Bitkisel Ya?lar
Zeytin Ya??
Zeytinya?? için zeytin s?k?l?r, hamuru ç?kar?l?r, ??ras? elde edilir. ??rada su ve ya? kar???kt?r. Ya?, su ve tortudan ayr??t?r?l?r. S?kma için havan, dibek, ezme havuzu, tokmak, ayakla ezme, merdane, patos, delip, yuvgu, de?irmenta??, torku, falaka, pres, kontinü adlar?yla sistemler geli?tirilmi?tir. Baz? yörelerde elle s?kmadan suya??, suzeyti; ayakla s?kmadan ayakya?? denilen saf zeytinya?? hala üretilmektedir. Çuvalda s?k?lmay? beklerken kendili?inden akan ya?a burunya??, gözya?? denir. Bez çuvala kese, kazana da?ar, kazan kar??t?rmaya yarayan kabak kepçeye çomça, ?araphaneye s?kanak, teknelere innaz denir. Basit s?kmada siyah zeytinde 20 kilodan 4 kilo saf ya? ç?kar. Basit usulde, Ekim-Aral?k ay?nda zeytin toplan?r, dal ve yapraklardan çamur ve topraktan temizlenir, çuvala konur, hortumla y?kan?p temizlenir. Çuvaldaki zeytin bir zemin üzerinde a?aç tokmakla k?r?l?r, iki gün bekletilir, sonra ayakla ezilir, bir defa kuru sonra suyla ezilir ve yalaka ??ras? ç?kart?l?r. Üste ç?kan ya? kepçeyle al?n?r kazana konur, dinlendirilir. Tortusu dibe çöker, bundan sabun yap?l?r, üstteki temiz ya? kaplara doldurulur. Da? köylerinde karaya?hanelerde mengene ile s?k?l?r. Ya?haneye tasirhane, masara da denir. Zeytin sine?inden hast?l?kl? olan zeytinden ç?kar?lan ya?a k?ymal? ya? denir. Lodos ve poyrazda yap?lan s?kma, ya? asidini yükseltir.
Ayçiçek Ya??
Ayçiçek ya??, ya? oran? yüzde 39-45 aras?nda de?i?en ayçiçe?i (Helianthus annuus L.) bitkisinin tohumlar?ndan presleme, özütleme vb. i?lemlerden geçirildikten sonra rafinasyona tabi tutularak elde edilen, berrak, s?v? halde ve ya? asitlerinin yap?s?n? de?i?tirmek amac?yla esterle?tirilmemi? ya?d?r. Ayçiçe?i dünyada ve ülkemizde en önemli ya? bitkilerinden biri olup, ülkemizde ço?unlukla ya?l?k olarak yeti?tirilir. Dünya ayçiçe?i üretimi son y?llarda 23 milyon ton civar?nda olup, Türkiye üretimde ve ekim alanlar?nda ilk on ülke aras?nda yer almaktad?r. Ülkemizde ya?l?k ayçiçe?i üretimi, genelde Trakya-Marmara Bölgesinde yo?unla?m?? iken, çerezlik üretimi ise, ço?unlukla ?ç ve Do?u Anadolu Bölgesinde, az miktarda di?er bölgelerde de ekimi yap?lmaktad?r. S?v? olarak ve margarin hammaddesi kat? ya? üretiminde yayg?n kullan?m alan? bulan ayçiçek ya?? aç?k sar? renkli, rafine edilerek kullan?labilen bir ya?d?r.
M?s?rözü Ya??
M?s?r ya??, ay?klanm?? ve y?kanm?? m?s?r tohumundan elde edilir. M?s?r tohumundan ya? ç?kar?m?, ezicilerle ve çözücü solüsyonlarla yap?l?r. Ezilmi? m?s?ra hekzan veya izo-hekzan uygulan?r ve bu uygulamalarla m?s?r?n içerindeki ya??n yakla??k %95’i ç?kar?l?r. Daha sonra rafine etme i?lemiyle ya??n tamam? elde edilir. ?lk ticari amaçla m?s?r ya?? elde edilmesi 1899’da Theodere ve Benjamin Hudnut taraf?ndan icat edilen makine ile ba?lam??t?r. 1950'lerde medikal ara?t?rmalar yapanlar, m?s?r ya?? kullan?m?n?n kolesterol dü?ürücü etkisini ke?fetmi?lerdir ve bu m?s?r ya??na talebin artmas?n? sa?lam??t?r. Rafine m?s?r ya?? %99 oran?nda trigliserit içerir. Bunlar?n %59’u çoklu doymam?? ya? asidi, %24’ü tekli doymam?? ya? asidi ve %13’ü doymu? ya? asididir.
